Wosk pszczeli: jak powstaje i gdzie jest wykorzystywany?

Wosk jest podstawowym produktem pszczelim. To z niego pszczoły budują plastry, które służą do magazynowania pożywienia i do rozwoju młodych owadów. Wosk pszczeli ma też szerokie zastosowanie w przemyśle i kosmetyce. Gdzie konkretnie? O tym dowiecie się w moim dzisiejszym wpisie.

Czym jest wosk i jak powstaje?

Rodzina pszczela żyje w gnieździe składającym się z woskowych plastrów. Ich budową trudnią się pszczoły robotnice. Jest to możliwe dzięki wydzielinie pochodzącej z gruczołów zlokalizowanych na spodniej stronie odwłoka. Gruczoły te są w pełni rozwinięte, gdy pszczoła osiąga wiek 12-18 dni. Aczkolwiek, jeśli w danym momencie zachodzi potrzeba produkcji większej ilości wosku, to do jego wydzielania są werbowane pszczoły młodsze lub starsze (o ile wcześniej tego nie robiły, bowiem po zakończeniu wydzielania wosku, komórki gruczołowe całkowicie zanikają).

Pszczoły przystępujące do budowy plastrów zbijają się w niewielki kłąb i bardzo dużo jedzą. Ile to dużo? Dla zobrazowania powiem, że na wyprodukowanie 1 kg wosku pszczoły muszą zużyć średnio od 4 do 8 kg miodu. Początkowo wosk we wnętrzu pszczelego odwłoka ma postać płynną. Jednak po zetknięciu z powietrzem zastyga i przybiera formę cienkich łuseczek. Pszczoły sczesują je z siebie, po czym przekładają do żuwaczek i mieszają ze śliną, by stał się bardziej elastyczny. Tak przygotowany surowiec jest wykorzystywany do budowy pszczelego plastra, ale nie tylko 😉

Wosk służy pszczołom do produkcji kitu pszczelego, czyli propolisu. Jest to mieszanina substancji smolistych i balsamicznych zbieranych z roślin, do których dodawany jest pyłek kwiatowy oraz wspomniany wosk. Pszczoły zaklejają nim wszelkie niepotrzebne szczeliny wewnątrz ula. Ponadto z wosku owady wytwarzają zasklep na dojrzały miód i zasklep chroniący czerw, czyli przyszłe pszczoły. Do zasklepiania miodu pszczoły zawsze używają nowego, wydzielanego tylko w tym celu wosku. Z kolei czerw zasklepiany jest woskiem przenoszonym z plastrów i ma bardziej porowatą strukturę, by do wnętrza komórki mogło dochodzić powietrze.

Jak pszczelarze pozyskują wosk pszczeli?

Czysty wosk składa się w 72% z kwasów tłuszczowych nasyconych, w 14% z kwasów nienasyconych, 11% z węglowodorów i w 3% z innych substancji. Z biegiem czasu jest on wzbogacany przez pszczoły składnikami pochodzącymi z nektaru, pyłku, propolisu, mleczka pszczelego i czerwiu. Substancje te zawierają dużo barwników i związków organicznych, które są dobrze rozpuszczalne w tłuszczach, czyli np.: w wosku. Dlatego, z czasem woskowe plastry “starzeją się” i zmieniają barwę z jasnożółtej na ciemnobrązową. Takie plastry trzeba usunąć z ula.

Wosk z usuniętych plastrów, wytapia się w topiarkach lub parnikach. Na mojej pasiece używam topiarki słonecznej. Jest to płaska i specjalnie wyizolowana skrzynia ze szklaną pokrywą. Taką topiarkę ustawiam prostopadle do Słońca. Dzięki temu wysoka temperatura jaka panuje w jej wnętrzu przetopi praktycznie wszystkie plastry. Jest to o tyle dobre rozwiązanie, że nic nie kosztuje. Minusem jest fakt, że postęp prac zależy od pogody i trzeba co jakiś czas zmieniać położenie skrzyni w stosunku do zmiany kąta padania promieni słonecznych.

We wnętrzu topiarki znajduje się metalowa taca, na której układam całe ramki z plastrami. Dzięki temu nie muszę magazynować woszczyny, która jest łakomym kąskiem dla nielubianego przez pszczelarzy barciaka, o którym pisałam tutaj. Wosk wytapiany ciepłem promieni słonecznych spływa do wanienki z wodą. Po przetopieniu plastrów pozostaje usunąć z topiarki resztę zboin, czyli oprzędu pozostawionego po rozwijających się pszczołach. Teraz można przejść do kolejnego etapu jakim jest czyszczenie i klarowanie wosku.

Klarowanie wosku prowadzi się utrzymując go przez długi czas w stanie płynnym. Wówczas zanieczyszczenia cięższe od wosku opadają na dno, a lżejsze wypływają na powierzchnie. Po takim wstępnym oczyszczeniu, wosk mieszam z wodą (najlepiej deszczówką) w proporcjach 1:1, a następnie przelewam przez górną część rajstop do dużego stalowego garnka. Kolejnym krokiem jest zaizolowanie naczynia i czekanie aż wosk całkowicie wystygnie. Średnio trwa to około 2 dni. Po tym czasie i po odwróceniu naczynia do góry dnem wypada z niego sklarowany blok. Co z nim można zrobić?

Wyjątkowe właściwości wosku pszczelego

Pierwsza rzecz, jaka przychodzi nam do głowy, gdy słyszymy wosk to oczywiście świece. Świece z wosku pszczelego palą się dłużej od świec syntetycznych oraz wspierają nasze zdrowie. Podczas ich spalania pomieszczenie wypełnia się ciepłym światłem i przyjemnym aromatem miodu. Dlatego, świece z wosku pszczelego są doskonałym produktem oczyszczającym powietrze i łagodzącym schorzenia układu oddechowego, krążenia i nerwowego.

Niektórzy pszczelarze, uzyskany przez siebie wosk pszczeli przerabiają na węzę, czyli sprasowaną płytkę z wytłoczonymi po obu stronach sześciokątnymi denkami komórek. Węza, wprawiona w ramkę, służy pszczołom jako podstawa do budowy nowego plastra. Taka forma przetwórstwa wymaga wcześniejszej sterylizacji surowca, co jest konieczne zarówno, gdy wosk przeznacza się na produkcję węzy, czy też preparatów leczniczy i kosmetycznych, bo i tam znajduje szerokie zastosowanie.

Wosk pszczeli nie rozpuszcza się w wodzie, za to łatwo łączy się z substancjami organicznym i ma duże właściwości nabłyszczające. Z tego względu stanowi postawę preparatów pielęgnacyjnych służących impregnacji dzieł sztuki, butów i podłóg, konserwacji drewna oraz renowacji mebli. Z kolei branża kosmetyczna wykorzystuje wosk do produkcji szminek, tuszy do rzęs, kremów zmiękczających skórę, plastrów do depilacji, a także odżywek i szamponów do włosów.

Oprócz tego wosk ma właściwości lecznice przez co służy do produkcji maści i kremów przeciwko m.in. łuszczycy i egzemie. Ponadto niewiele osób wie, ale wosk można stosować wewnętrznie. Robię to przy okazji każdego miodobrania. Po prostu biorę do buzi kawałek plastra pełnego miodu i dokładnie żuję. Taki zabieg wzmacnia mięśnie jamy ustnej oraz dziąsła, chroniąc je przed parodontozą. W ten sposób łącze przyjemne z pożytecznym.

A czy Ty miałeś/aś kiedyś okazję spróbować woskowej gumy do żucia? 🙂

Literatura

• Moroń-Morawska L., Morawski M., Wielka encyklopedia pszczelarstwa, Bielsko-Biała 2020.
• Trzybiński S., Wielki poradnik pasieczny, Klecza Dolna 2016.